HR 300678 Eabele Dillema I; onbillijk (deel) schade ten laste 4 jarig kind te laten vanwege - aan leeftijd kind eigen - onvoorzichtig verkeersgedrag (2)

HR 300678 Eabele Dillema I; onbillijk (deel) schade ten laste 4 jarig kind te laten vanwege - aan leeftijd kind eigen - onvoorzichtig verkeersgedrag

Bij arrest van 30 maart 1977 heeft het Hof — voor zover hier van belang — het incidenteel appel verworpen en in het principaal appel, na het vonnis van de Rechtbank van 13 juni 1974 te hebben bekrachtigd, het vonnis van de Rechtbank van 10 april 1975 vernietigd met veroordeling aan [verweerder] om aan het Ziekenfonds te betalen een bedrag van ƒ 13.942,68 met rente. Het Hof heeft daartoe overwogen:

‘’6.
ten aanzien van de vierde grief:
a. dat deze grief blijkens de daarop gegeven toelichting is gericht tegen het, op de in die grief vermelde en voor het merendeel gewraakte overwegingen gegrond, oordeel van de Rechtbank, dat het verweer van [verweerder] , dat hij geen schuld heeft, moet worden verworpen;
b. dat gelet op hetgeen door partijen over en weer is gesteld en niet, althans niet voldoende gemotiveerd, is bestreden en op de inhoud van de overgelegde stukken, met name het door [verweerder] overgelegde proces-verbaal van de rijkspolitie, van het navolgende moet worden uitgegaan:
[verweerder] reed met een snelheid van 55 à 60 km/uur over de ongeveer vijf meter brede rijbaan van de Achterweg in de richting Wouterswoude. Nadat hij een voor hem uit in dezelfde richting rijdende met een paard bespannen wagen had ingehaald en was voorbijgereden, zag hij op korte afstand voor zich enige kleine kinderen in de rechter wegberm spelen of lopen.
Eén van de kinderen, [betrokkene 1] , stak plotseling van rechts naar links de rijbaan over. [verweerder] verminderde daarop de snelheid van de door hem bestuurde auto door gas los te laten. Kort daarop stak het slachtoffer [slachtoffer] op korte afstand voor de auto de rijbaan van rechts naar links over. Ondanks krachtig remmen kon [verweerder] een aanrijding met [slachtoffer] niet vermijden;

7.
a. dat, waar [verweerder] , nadat hij de met een paard bespannen wagen was gepasseerd, de kinderen op korte afstand voor zich uit zag en, nadat [betrokkene 1] plotseling de rijbaan was overgestoken, claxonneerde en gas terugnam, hij kennelijk zelf inzag, dat zijn nadering voor de kinderen gevaar kon opleveren;
b. dat, nu het hier gaat om zeer jeugdige kinderen van wie men — naar algemeen bekend is — kan en moet verwachten, dat zij zich impulsief, ondoordacht en weinig bewust van de op de weg van de zijde van de overige weggebruikers dreigende gevaren plegen te gedragen, [verweerder] niet had kunnen en mogen volstaan met voorshands te claxonneren en gas terug te nemen, met name niet, toen het eerste kind de rijbaan overstak, omdat hij immers er ernstig rekening mee had moeten houden, dat de andere kinderen, althans één van hen, eveneens de rijbaan zouden (zou) oversteken;
c. dat naar 's Hofs oordeel [verweerder] , toen hij de kinderen op korte afstand gewaar werd, in grotere mate dan hij aanvankelijk deed, zijn snelheid had moeten verminderen om zich dusdoende meer gelegenheid te scheppen zo adequaat mogelijk te reageren op het onberekenbare gedrag van deze kinderen, omdat hij immers geen enkele zekerheid had, dat de andere kinderen — te wier aanzien niet is gebleken, dat zij omkeken in de richting van de naderende auto van [verweerder] en zich deswege bewust waren, hoe ver die auto nog achter hen was en hoe snel deze naderde — zouden blijven staan na het oversteken van het eerste kind;
d. dat deswege naar 's Hofs oordeel de wijze van rijden van [verweerder] het onderhavige ongeval mede heeft veroorzaakt en, gelet op het vorenoverwogene, [verweerder] daaraan ook schuld treft;
e. dat derhalve deze grief eveneens tevergeefs is voorgedragen;

8.
met betrekking tot de vijfde grief in het principaal appel en tevens de in het incidenteel appel opgeworpen grief:
a. dat beide grieven betrekking hebben op de vaststelling van de mate van schuld, die respectievelijk [slachtoffer] en [verweerder] aan het onderhavige ongeval hebben gehad en op de daarop gebaseerde beslissing ten aanzien van de aansprakelijkheid aan de zijde van [verweerder] voor de aan [slachtoffer] opgekomen schade;
b. dat het Hof de in het incidenteel appel aangevoerde grief als zijnde van de verste strekking het eerst zal behandelen;

9.
daaromtrent:
a. dat vaststaat, dat [slachtoffer] jegens zich zelf hoogst onvoorzichtig heeft gehandeld door plotseling kort voor de hem achterop rijdende, door [verweerder] bestuurde, auto de rijbaan over te steken;
b. dat de vraag, of de benadeelde de door hem geleden schadelijke gevolgen van zijn eigen onvoorzichtig handelen voor zijn rekening moet nemen en zo ja, in welke mate dit dan het geval moet zijn, naar redelijkheid dient te worden beantwoord naar de mate van de ernst van dat onvoorzichtig handelen in vergelijking met de ernst van de gemaakte fout, begaan aan de zijde van degeen, die tot schadevergoeding wordt aangesproken, en naar de mate, waarin de wederzijds gemaakte fouten hebben bijgedragen tot het ontstaan van de geleden schade;
c. dat, waar het gaat om de vraag, of en in welke mate de benadeelde naar redelijkheid de schadelijke gevolgen van zijn eigen onvoorzichtig handelen voor zijn eigen rekening behoort te nemen, naar 's Hofs oordeel niet aan de orde komt, of en in welke mate aan de benadeelde het jegens zichzelf onvoorzichtig handelen kan worden verweten en toegerekend;
d. dat derhalve de grief, waaraan — blijkens de inleiding van de memorie van antwoord in het principaal appel — de stelling ten grondslag ligt, dat aan de zijde van [slachtoffer] met het oog op diens jeugdige leeftijd geen sprake kan zijn van medeschuld, dient te worden verworpen;

10.
met betrekking tot de vijfde grief in het principaal appel:
a. dat, gelet op de mate van ernst van het onvoorzichtig handelen van [slachtoffer] enerzijds in vergelijking met de ernst van het foutieve verkeersgedrag van [verweerder] anderzijds, zoals een en ander ten processe is gebleken, en voorts op de mate waarin de wederzijds gemaakte fouten hebben bijgedragen tot het ontstaan van de geleden schade, zijnde deze naar 's Hofs oordeel in overwegende mate door het plotseling oversteken van [slachtoffer] veroorzaakt, [verweerder] slechts voor een vierde gedeelte van de aan [slachtoffer] opgekomen schade aansprakelijk kan worden gesteld;’’.

Het Ziekenfonds bestrijdt dit arrest met het volgende middel van cassatie:

‘’Schending van het recht en verzuim van op straffe van nietigheid in acht te nemen vormen, doordien het Hof heeft rechtgedaan als omschreven in het dictum van zijn beroepen arrest, zulks op de gronden in zijn arrest vermeld en hier eveneens als ingelast te beschouwen, ten onrechte om de navolgende, in onderling verband in aanmerking te nemen, redenen:

Het Hof is uitgegaan van een onjuiste rechtsopvatting met betrekking tot de (eventuele) invloed welke de (zéér) jeugdige leeftijd van het slachtoffer [slachtoffer] (en hetgeen aan die zeer jeugdige leeftijd inherent is of pleegt te zijn) moet of kan hebben bij de beoordeling van de vraag òf er — en zo ja, in welke mate — in casu termen zijn de vergoedingsplicht van [verweerder] (jegens [slachtoffer] respectievelijk het Ziekenfonds) te matigen respectievelijk te verminderen; en in elk geval heeft het Hof zijn beslissing(en) dienaangaande niet naar de eis der wet, immers niet voldoende en/of niet voldoende begrijpelijk, met redenen omkleed.
Deze generale klacht zal hierna, voor zoveel nodig, nader worden gedétailleerd en geadstrueerd, respectievelijk aangevuld en uitgebreid.

2.
Blijkens de memorie van antwoord in het principaal appel en van eis in het incidenteel appel heeft het Ziekenfonds haar mening ‘’dat er voor medeschuld van [slachtoffer] geen plaats is’’, èn haar desbetreffende incidentele appelgrief, onder meer (onder verwijzing naar HR 9.12.1966, NJ 1967 no. 69) gegrond op de stelling: ‘’dit jonge kind kent geen normen en kan deze evenmin handhaven’’.
Uit het arrest blijkt niet dat het Hof deze stelling — laat staan: explicite en/of voldoende gemotiveerd — zou hebben verworpen. Het Hof heeft trouwens, met betrekking tot de desbetreffende (drie) kinderen (waarvan het slachtoffer [slachtoffer] het àllerjongste was) zelf, explicite, overwogen (in zijn rechtsoverweging 7b) dat ‘’het hier gaat om zeer jeugdige kinderen van wie men — naar algemeen bekend is — kan en moet verwachten dat zij zich impulsief, ondoordacht en weinig bewust van de op de weg van de zijde van de overige weggebruikers dreigende gevaren plegen te gedragen ...’’ en (in zijn rechtsoverweging 7c) geargumenteerd met ‘’het onberekenbare gedrag van deze kinderen’’.
Niettemin heeft het Hof — in zijn rechtsoverweging 9, op de daarin neergelegde argumentatie — de incidentele appelgrief van het Ziekenfonds verworpen en, klaarblijkelijk op rechtsoverweging 9 doorbouwend, in rechtsoverweging 10 [verweerder] slechts voor 1/4 gedeelte van de aan [slachtoffer] opgekomen schade aansprakelijk geoordeeld.
Vorengenoemde (en -geciteerde) rechtsoverwegingen 9 en 10 laten wellicht meer dan één lezing toe.

A.
De meest waarschijnlijke lezing van rechtsoverweging 9, reeds op zichzelf genomen doch a fortiori in verband met 's Hofs rechtsoverweging 7 en de desbetreffende stellingen van het Ziekenfonds, lijkt het Ziekenfonds déze dat, bij (de beantwoording van) de vraag ‘’of de benadeelde de door hem geleden schadelijke gevolgen van zijn eigen onvoorzichtig handelen voor zijn rekening moet nemen en zo ja in welke mate’’ (respectievelijk van de vraag ‘’of en in welke mate de benadeelde naar redelijkheid de schadelijke gevolgen van zijn eigen onvoorzichtig handelen voor zijn eigen rekening behoort te nemen’’), naar 's Hofs oordeel:
(principieel) ‘’niet aan de orde komt of en in welke mate aan de benadeelde het jegens zichzelf onvoorzichtig handelen kan worden verweten en toegerekend’’, èn (derhalve) eveneens (principieel) irrelevant is de (zeer) jeugdige leeftijd (mèt al hetgeen dáár eigen aan is of kan zijn) van de (en in concreto van déze) ‘’benadeelde’’ (respectievelijk, in concreto, van dit slachtoffer: [slachtoffer] ).
In deze primaire lezing berust 's Hofs oordeel in rechtsoverweging 9 op een onjuiste rechtsopvatting.
Zulks rééds omdat er voor matiging (of vermindering) van de (schade)vergoedingsplicht uit artikel 1401 van het Burgerlijk Wetboek, voor zover thans van belang, alleen dàn reden is indien de schade mede is te wijten áán (respectievelijk een gevolg is vàn) een omstandigheid die aan de benadeelde kan worden ‘’toegerekend’’ en voor de (beantwoording van de) vraag òf (en in welke mate) dat geval zich voordoet (méde) de leeftijd (en hetgeen daaraan annex is) van de benadeelde relevant is of kàn zijn.
Trouwens, een eventuele vermindering of matiging van de vergoedingsplicht, als hier bedoeld, berust — in principe, respectievelijk: in laatste instantie, althans en in elk geval: méde — op de redelijkheid en/of billijkheid, en ook bij de beoordeling en afweging dáárvan (alsook, bijvoorbeeld, bij die van de ‘’ernst’’ van gemaakte fouten, enz.) is (mede) de leeftijd (en hetgeen daaraan annex is) van de benadeelde relevant, kàn dat althans zeer wel zijn.
Zie voor een en ander artikel 6.1.9.6. van het ontwerp nieuw Burgerlijk Wetboek (zowel in de versie van het ‘’Ontwerp-Meijers’’ (respectievelijk het oorspronkelijk regeringsontwerp) als — en in het bijzonder — in de versie van het tweede nader gewijzigd ontwerp van wet zoals dit inmiddels door de Tweede Kamer der Staten-Generaal is aangenomen), welk ontworpen wetsartikel, in elk geval in zijn hoofdlijnen, ook het thans (respectievelijk op de te dezen relevante datum) reeds (op dit punt) geldende Nederlandse recht weergeeft.
In het bijzonder klemt het vorenstaande dan in een geval als het onderhavige, waar de benadeelde ( [slachtoffer] ), ten tijde van het ongeval een kind was van zéér jeugdige leeftijd, waarvan vaststaat (althans gesteld en in het midden is gebleven) dat het nog geen normen kende en deze evenmin kon handhaven, terwijl van de desbetreffende categorie van zeer jeugdige kinderen algemeen bekend is (èn was) dat men daarvan kan èn moet verwachten dat zij zich impulsief, ondoordacht en weinig bewust van de desbetreffende hen bedreigende gevaren plegen te gedragen, èn terwijl de door het Hof in concreto aan [verweerder] verweten schuld juist hierin bestaat dat hij, hoewel hij — op grond van de concrete omstandigheden van het geval — er ernstig rekening mee had moeten houden dat (bijvoorbeeld) ook dit kind ( [slachtoffer] ) eveneens de rijbaan zou oversteken (dat wil zeggen zou doen wat het Hof vervolgens kwalificeert als het jegens zich zelf hoogst onvoorzichtig handelen van [slachtoffer] ), op die eventualiteit onvoldoende heeft geanticipeerd.

B.
Indien 's Hofs rechtsoverweging 9 (essentieel) ànders zou moeten worden gelezen dan hiervoren sub A primair verondersteld, moet subsidiair allereerst aan het Hof worden verweten dat het zijn (juridieke en/of feitelijke) gedachtengang zo ondoorzichtig heeft geformuleerd dat daarmede een juridieke en/of feitelijke toetsing ontoelaatbaar is bemoeilijkt, weshalve het arrest dan, reeds daarom, op dit punt niet naar de eis der wet met redenen is omkleed; voor het overige blijft ook dan het sub A aangevoerde gelden.

3.
Het te dezen door het Hof gehanteerde criterium, zoals het dit eerst (in zijn rechtsoverweging 9b) in abstracto heeft omschreven en vervolgens (zie rechtsoverweging 10a) in concreto wil hebben toegepast, is ook overigens (respectievelijk: in elk geval) rechtens niet (en stellig niet zonder méér) juist.
Volgens de juiste rechtsopvatting immers, wordt de (schade-)vergoedingsplicht — voor zover thans van belang — slechts dan verminderd (indien en) wanneer de schade mede een gevolg is van een omstandigheid die aan de benadeelde kan worden toegerekend, en zulks alsdan: door die schade over de benadeelde en de vergoedingsplichtige te verdelen in evenredigheid met de mate waarin de aan ieder toe te rekenen omstandigheden tot de schade hebben bijgedragen, met dien verstande echter dat een andere verdeling plaatsvindt of de vergoedingsplicht (geheel vervalt of) geheel in stand blijft, indien de billijkheid dit wegens de uiteenlopende ernst van de gemaakte fouten of andere omstandigheden van het geval eist.

4.
' s Hofs beslissing in rechtsoverweging 10, dat [verweerder] slechts voor een vierde gedeelte van de aan [slachtoffer] opgekomen schade aansprakelijk kan worden gesteld, bouwt evidentelijk voort op (onder meer) rechtsoverweging 9 en wordt dus mede gevitieerd door hetgeen hiervoren (onder meer) tegen rechtsoverweging 9 is aangevoerd.
Ook los daarvan echter is 's Hofs genoemde beslissing (rechtens) onjuist, althans — (onder meer) tegenover hetgeen ten processe vaststaat respectievelijk gesteld en in het midden is gebleven — niet naar de eis der wet (immers onvoldoende en onvoldoende — begrijpelijk) met redenen omkleed.
Daarbij dient in het bijzonder mede in aanmerking te worden genomen

a) dat, al zou het ongeval (uiteraard) niet hebben plaatsgevonden indien het zeer jeugdige jongetje [slachtoffer] niet (plotseling) de weg zou hebben overgestoken, niettemin in redelijkheid niet (en zeker niet zonder meer) kan en mag worden geoordeeld dat de schade ‘’in overwegende mate’’ door dit oversteken is veroorzaakt, nu immers de (ernstige) fout van [verweerder] (ook naar 's Hofs oordeel) juist hierin bestaat dat hij, hoewel hij — op grond van de concrete omstandigheden van het geval — met zodanig plotseling oversteken (óók) van [slachtoffer] ernstig rekening had moeten houden, daarop onvoldoende heeft geanticipeerd (in welk verband dan vooral ook van belang is)

b) dat een zeer jeugdig kind als [slachtoffer] — met name als dit zich als voetganger bevindt op een (tamelijk smalle) (buiten-)weg zonder trottoir — uiterst kwetsbaar en (lichamelijk en psychisch) weerloos is in het wegverkeer en, mede uit dien hoofde, door de overige verkeersdeelnemers (gelijk in casu de automobilist [verweerder] ) naar mogelijkheid behoort te worden ontzien en beschermd.’’;

Overwegende omtrent dit middel:
Het middel richt zich in onderdeel 2 onder A tegen de door het Hof in rechtsoverweging 9 c neergelegde rechtsopvatting, die het Hof aan zijn beslissing ten grondslag heeft gelegd, te weten: ‘’dat, waar het gaat om de vraag of en in welke mate de benadeelde naar redelijkheid de schadelijke gevolgen van zijn eigen onvoorzichtig handelen voor zijn eigen rekening behoort te nemen, niet aan de orde komt, of en in welke mate aan de benadeelde het jegens zichzelf onvoorzichtig handelen kan worden verweten en toegerekend’’.
Deze opvatting is onjuist. De vraag of, in verband met de vermindering van een vergoedingsplicht op grond van gedragingen van de benadeelde, aan de orde kan komen of deze gedragingen hem kunnen worden verweten of toegerekend, valt in haar algemeenheid niet ontkennend of bevestigend te beantwoorden.

Wat het onderhavige geval betreft:
In 's Hofs opvatting wordt uit het oog verloren, dat voor een zeer jeugdig kind het gemotoriseerde verkeer extra risico's meebrengt, welke verband houden met het onvermogen van zulk een kind om een op de gevaren van dat verkeer ingestelde voorzichtigheid te betrachten. Wanneer, gelijk hier, een zeer jeugdig kind wordt aangereden door een autobestuurder, die door onvoorzichtig rijden aan de aanrijding schuld heeft, is het onbillijk de schade die het kind door het ongeval lijdt geheel of ten dele te zijnen laste te laten op de enkele grond dat het ongeval mede het gevolg is van een — aan de leeftijd van het kind eigen — onvoorzichtig verkeersgedrag. Een dergelijke onbillijkheid ware in strijd met de aan artikel 1401 van het Burgerlijk Wetboek ten grondslag liggende beginselen.
Uit het voorgaande volgt dat in zover het middel doel treft, dat 's Hofs arrest en het vonnis van de Rechtbank van 10 april 1975 niet in stand kunnen blijven, en dat het middel voor het overige geen behandeling behoeft.
Ten processe staat vast dat het slachtoffer ten tijde van het ongeval de leeftijd van vier jaar had, zodat de door het Hof vastgestelde onvoorzichtigheid van zijn optreden zich ten volle door deze zeer jeugdige leeftijd laat verklaren. Hieruit volgt — nu uit de gedingstukken niet blijkt dat omstandigheden zijn gesteld die tot een ander oordeel zouden kunnen leiden — dat er geen reden is een deel van de schade ten laste van het slachtoffer te laten, zodat de Hoge Raad de zaak zelf kan afdoen; ECLI:NL:HR:1978:AC6323

Conclusie AG Franx: ECLI:NL:PHR:1978:AC6323